Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışmanın İspatı ve Ödenmesi

İşçilerin Fazla Mesai Alacak Davaları ve Fazla Çalışma Hesaplamaları

İşçilerin işverenlere karşı açtıkları iş davaları her yıl artıyor. Adalet Bakanlığı verilerine göre yılda ortalama 150 bin dava sadece alacak talepleri nedeniyle açılıyor. Bu alacak taleplerinin en başında fazla mesai, fazla sürelerle çalışma ve bunların belgelenmesi ve ödenmesi yer alıyor.

Asıl Ücret ve Fazla Çalışma Ayrımı
İşçi ve işveren iş sözleşmesi yaparken bir ücret üzerinde anlaşır. Bu ücret, İş Kanunu’na göre haftalık maksimum çalışma süresi olan 45 saatin karşılığıdır. Yani “çıplak ücret” ya da “asıl ücret” yalnızca bu süreyi kapsar. 45 saati aşan tüm çalışmalar fazla çalışmadır ve ayrıca ücretlendirilir. Eğer işyerinde haftalık çalışma süresi 40 saat gibi daha düşük belirlenmişse, 45 saate kadar yapılan çalışmalar “fazla sürelerle çalışma” sayılır.

Denkleştirme Uygulaması
4857 sayılı İş Kanunu’nun 63. maddesine göre, denkleştirme esasının uygulandığı yerlerde haftalık ortalama çalışma süresi 45 saati aşmıyorsa bazı haftalarda bu sınır aşılmış olsa da fazla çalışma sayılmaz.

Fazla Çalışma İçin Yazılı Onay Şartı
Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği’ne göre işçiden yazılı onay alınmadan fazla çalışma yaptırılamaz (zorunlu ve olağanüstü durumlar hariç). İşçi onayını 30 gün önceden yazılı bildirimle geri çekebilir.

Fazla Çalışmanın Belgelendirilmesi
İşveren, fazla çalışmaları belgelemek ve bir nüshasını işçinin özlük dosyasında saklamakla yükümlüdür. Ödemeler bordroda ve ücret hesap pusulalarında açıkça gösterilmelidir.

Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Hesaplaması
Fazla çalışma ücretleri, normal saatlik ücretin %50 zamlı hâliyle; fazla sürelerle çalışma ücretleri ise %25 zamlı hâliyle hesaplanır.

Kimler Fazla Çalışma Yapamaz?

• Sağlık gereği günde 7,5 saatten fazla çalışmaması gerekenler
• Gece dönemi çalışanlar
• Yer ve su altı işlerinde çalışanlar
• 18 yaşını doldurmamışlar
• Sağlık raporuyla çalışamaz durumda olanlar
• Gebe, yeni doğum yapmış, çocuk emziren kadınlar
• Kısmi süreli çalışanlar

Fazla Çalışma Sınırı
Yıllık fazla çalışma toplamı bir işçi için 270 saati geçemez.

Serbest Zaman Hakkı
İşçi, yazılı başvuruyla fazla çalışma karşılığı zamlı ücret yerine serbest zaman talep edebilir. Her fazla çalışma saati için 1 saat 30 dakika; fazla sürelerle çalışma saati için 1 saat 15 dakika serbest zaman hakkı doğar.

Örnek Hesaplamalar

Örnek 1
6000 TL brüt ücretli, haftalık 45 saat çalışan bir işçi 18 saat fazla mesai yaparsa:
(6000 / 225) x 1,5 x 18 = 720 TL

Örnek 2
3000 TL ücretli, haftalık 40 saat çalışan bir işçi bir hafta 43 saat çalışırsa:
Günlük: 40 / 6 = 6,667 saat
Aylık: 6,667 x 30 = 200 saat
Saatlik: 3000 / 200 = 15 TL
%25 zamlı: 15 x 1,25 = 18,75 TL
43 – 40 = 3 saat
3 x 18,75 = 56,25 TL